Wiecznie żywe, ale czy koniecznie zielone?

wojtekpiotrkopacz
21 gru 2020
3 minut(y) czytania

Choinka, diduch i podłaźniczka

Zielona choinka, jako symbol świąt przesilenia zimowego, przetrwała setki lat. Pięknie przystrojone wieczniezielone drzewo można obecnie znaleść kulturach praktycznie każdego kraju na świecie. Niestety, tak jak większość symboli związanych z tym okresem zimy, uległ komercjalizacji, a magia i pierwotne jego znaczenie zatarło się.

Kto wymyślił choinkę?

Współczesne drzewko świąteczne zostało pierwszy raz postawione w Niemczech w XVI w. [1, 2]. Wierni stawiali je w domach, gdyż według kościoła ma ono symbolizować biblijne Drzewo Życia (tłum. Paradise Tree). Zaczęto na nim wieszać jabłka (na znak Owocu Poznania Dobra i Zła) oraz orzechy, suszone owoce, a nawet opłatek (symbol eucharystii)*. W późniejszych latach zaczęto ozdabiać ją świeczkami oraz piernikowymi ludzikami.

W XVII w. tradycja dotarła do Stanów Zjednoczonych, a dopiero w XIX w. do m. in. Szwajcarii, Polski, Holandii czy Austrii [1, 2].

Dlaczego akurat zielone drzewko?

Historycy odpowiadają, że wieczne zielone drzewo było czczone nie tylko w Europie, ale i w Starożytnym Egipcie, na terenie Chin czy Bliskim Wschodzie. Egipcjanie wierzyli, że zimę powoduje choroba dręcząca boga słońca Ra [1, 2]. Dlatego stroili oni domy liśćmi palmy daktylowej by zasyombolizować jego powracanie do zdrowia i tryumf nad śmiercią. Podobnie robili to Rzymianie. Wypełniali oni domy i świątynie wieczniezielonymi gałęziami oddając cześć Saturnowi, aby przywrócił on urodzajną na ziemię i wzrost nowych roślin [3]. Celtowie mieli swoją jemiołę. Była dla nich symbolem wiecznego życia i miłości. Według nich była to manifestacja Taranusa – boga piorunów – jako że jemioła rośnie nie dotykając ziemi [4].

Choinka to pomysł germanów…a ściślej Skandynawów

Dla nich wiecznie zielone drzewa były, tak jak u rzymian, symbolem boga słońca – tu Baldura [5]. Przystrajali drzewka, składając w ten sposób ofiarę z płodów ziemi… i nie tylko. Zdarzało się, że ofiarami mogli być jeńcy wojenni [6]. Zabrzmi to makabrycznie, ale dowodzi się wieszania ciał ofiarnych na takich drzewach. Pokłosiem tego są owoce, słomiane kukiełki, drewniane ludziki i cukierki.

Bombki wymyślili biedni

Jak głoszą podania niemiecki szklarz Hans Greiner, z braku funduszy na owoce do ozdobienia swojej choinki stworzył swoje własne, sztuczne owoce w postaci dmuchanych szklanych kul i podłużnych serpentyn [7]. Gdy wieść się rozniosła pozyskał ogromną ilość zamówień a zakład szklarski odnosił sukces.

A jak z naszą polską odpowiedniczką?

Oczywiście ją mamy! I to nawet dwie!

Podłaźniczka, bo to o niej mowa, jest to czubek drzewa iglastego ustrojonego owocami i słomianymi ozdobami i podwieszonego pod sufitem. Symbolizuje ona wieczną zieleń i ponowne narodziny słońca [8]. Drugim bohaterem, bo to ON, jest diduch, czyli pierwszy snop zboża ścięty podczas żniw. W nim miałby zaklęty duch pól, który to zimował w nim by powrócić z pierwszym dniem wiosny jako palona kukła**. Jeszcze w XIX w. według Kolberga w Krakowie w domach stały snopki i wisiały podłaźniczki, a na polskiej wsi zwyczaj Diducha kultywowano jeszcze żywo w czasach II Wojny Światowej [9].

Może warto byłoby powrócić do korzeni?

Już obecnie popularne są podwieszane choinki 😉

*mała niezgodność w tłumaczeniu powinno być Drzewo Poznania Dobra i Zła

**tu jest mały problem, gdyż obecnie za pierwszy dzień wiosny uznaje się równonoc wiosenną, pierwotnie data w okolicach końca stycznia/początku lutego [10].

Reitmeyer R. – History of Christmas Trees [dostęp 20 grudnia 2020 8:30] Dostępne w internecie: https://www.history.com/topics/christmas/history-of-christmas-trees
Christmas tree – Encyclopædia Britannica [dostęp 20 grudnia 2020 8:30] Dostępne w internecie: https://www.britannica.com/plant/Christmas-tree
Wiecznie zielone drzewo, Saturnalia – BBC Religion & Ethics—Did the Romans invent Christmas?". BBC Religion & Ethics. [dostęp 20 grudnia 2020 8:43] Dostępne w internecie: http://www.bbc.co.uk/religion/0/20617780
Fergus – Christmas Mistletoe: The Underlying Celtic Traditions [dostęp 20 grudnia 2020 9:20]Dostępne w internecie: https://www.theirishplace.com/heritage/underlying-traditions-behind-use-mistletoe-christmas/
Blót – wikipedia.da: Bammesberger, Alfred (1990). Die Morphologie der urgermanischen Nomens. Heidelberg: Carl Winters Universitätsverlag. [dostęp 20 grudnia 2020 9:28] Dostępne w internecie: https://da.wikipedia.org/wiki/Blot
Blót – wikipedia.de: Näsström, Britt-Mari (Oslo 2001). Blot: Tro og offer i det førkristne Norden.[dostęp 20 grudnia 2020 9:30] Dostępne w internecie: https://de.wikipedia.org/wiki/Blót
Gould R. – A Brief History Of The Christmas Ornament [dostęp 20 grudnia 2020 9:47] Dostępne w internecie: https://theculturetrip.com/europe/germany/articles/a-brief-history-of-the-christmas-ornament-3/
Lilo – Choinka i jej babcia podłaźniczka [dostęp 20 grudnia 2020 9:50] Dostępne w internecie: https://www.lilio.pl/blog/14-choinka-i-jej-babcia-podlazniczka.html
Wasylewski S. – Życie polskie w XIX wieku, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1962, s. 387
Strzelczyk J. – Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Rebis, 2007, s. 93