Tradycja czy zabobon?

wojtekpiotrkopacz
23 gru 2020
4 minut(y) czytania

W kulturze polskiej mamy wiele tradycji bożonarodzeniowych, które wywodzą się z przesądów i wróżb. Choć możemy nie zdawać sobie z nich sprawy to jest ich więcej, niż nam się zdaje. Szczerze mówiąc, jest tego bardzo, ale to bardzo dużo, a co najdziwniejsze dla mnie zawsze były oczywiste; jak części jakiegoś rytuału.

Przedstawię Wam kilka z nich.

Dodatkowe nakrycie przy stole

Nie jest ono przypadkowe i wcale nie ma stanowić nakrycia dla zbłąkanego wędrowca. Jest to miejsce dla zmarłych w rodzinie. Zasiadają z nami do stołu by świętować tak wyjątkowy dzień. Można ich było zobaczyć, gdy ukradkiem wyszło się z pokoju i przez dziurkę od klucza spojrzało do niego na puste krzesło przy stole. Zresztą żaden porządny człowiek nie usiadł do wieczerzy, nim nie dmuchnął na miejsce, by dusza się przesiadła. W Wigilię nie wolno było wykonywać żadnych prac z lnem, kręcić powrozów, rąbać drewna, by nie zrobić krzywdy krzątającym się po domu duszom. Nie wolno było równie wylewać czy wyrzucać nic za okno. Z duszami zmarłych dzielono się także symbolicznie opłatkiem, składając go na dodatkowym talerzu stawianym na wigilijnym stole.

Siano pod obrusem

Symbol urodzaju i pojednania z naturą. Miało również być drogowskazem dla zmarłych i zaproszeniem do stołu na wieczerzę. Obecnie chrześcijanie przypisują mu znak ubóstwa, w jakim narodził się wcielony Jezus. Nie tylko pod obrusem coś się kładło:

Dobrze było położyć pod stół wigilijny coś żelaznego, sierp, siekierę, a nawet pług i oprzeć na nim na chwilę nogi: by nogi twarde jak żelazo mieli i nie kaleczyli ich sobie na cierniach.

Świeca na stole

Ona symbolizuje słońce, na nowo rodzące się na niebie i przynoszące życie. To także drogowskaz dla zmarłych, tak samo jak podczas innych świąt np. Świąt Zmarłych czy Wielkanocy.

Pierwsza gwiazda – pierwsza planeta?

To akurat symbol najprawdopodobniej czysto chrześcijański. Jest to znak do rozpoczęcia wieczerzy Wigilijnej. Upamiętnia Gwiazdę świecącą nad Betlejem w czasie narodzin Chrystusa. Choć nazywa ją gwiazdą, nie zawsze nią jest. Według statystyk między rokiem 2018 a 2100:

24 razy będzie to Jowisz
23 razy będzie to Wenus
5 razy Saturn
4 razy Mars
a 27 razy Wega* lub Kapelli**

* Gwiazda w gwiazdozbiorze Lutni

** Gwiazda w gwiazdozbiorze Woźnicy

Nieparzysta przeciw parzystej

Według przesądów liczba potraw musi być nieparzysta, natomiast ilość wieczerników wyłącznie parzysta. W przeciwnym wypadku przyniesie to pecha.

Siedzimy aż do końca, a najstarszy siada pierwszy!

Nie wolno odchodzić od stołu podczas wieczerzy. Pod żadnym pozorem. Odejście od niego ma zwiastować szybką śmierć w nadchodzącym roku. Dodatkowo miejsca przy stole również musimy zajmować zgodnie z wiekiem. Wierzy się, że w takiej samej kolejności odejdziemy z tego świata.

Wyłożone zboże

Tak, obżartuchy. Pokładanie się po przejedzeniu czy to na krześle czy na kanapie przynosi nieurodzaj. Ma przynosić pecha na pola uprawne, a wszystkie zboża mają się wyłożyć czyniąc się niezdatnymi do zbiorów.

Pieniądze i dostatek

Pod żadnym pozorem nie wolno niczego pożyczać, bo grozić ma to utratą majątku! Wolno natomiast dyskretnie od niego coś zabrać bez jego wiedzy, a następnie oddać po świętach. To natomiast ma zapewnić korzyści w handlu.

Dodatkowo, aby przywołać do siebie pieniądze powinno się zachować łuskę ryby do portfela oraz w poranek wigilijny umyć się w wodzie z jakąś monetą; następnie zachować ją przy sobie aż do bożonarodzeniowego poranka.

Panna na wydaniu

Bardzo ryzykowne jest wymiatanie śmieci w kierunku drzwi, bo może odgonić potencjalnych zainteresowanych ożenkiem. By przekonać się, czy w nowym roku zakochasz się, zjedz jabłko i policz pestki. Jeśli liczba pestek jest parzysta, to odpowiedź jest pozytywna, a jeśli pestek będzie więcej niż sześć, to twoje szczęście będzie podwójne. Możemy także wróżyć z kutii. Wystarczy nabrać jej pełną łyżkę i rzuć ją do góry. Jeśli ziarna przylgną do sufitu - to szybko wyjdziesz za mąż.

Znane jest też wróżenie ze źdźbeł siana. Jeśli wyciągnie się zielone źdźbło - w zapusty przywdzieje wianek ślubny, gdy zwiędłe - trzeba będzie na męża/żonę jeszcze poczekać, a jeśli żółte - to całkiem zła wróżba, gdyż umrze się jako samotnik.

W dzień Bożego Narodzenia…

… pierwszym gościem przechodzącym przez próg powinien być mężczyzna. Gwarantuje to szczęście i dostatek. Jeżeli kobieta. Będziemy mieć pecha. Niektórzy zostawiają też resztki na stołach, aby pozwolić pożywić się zmarłym.

Zwierzęta mówią ludzkim głosem

Nie tylko ludzim, ale i znanym. Mają być one pośrednikiem między światem żywych i umarłych. Dzięki nim nasi zmarli mogli się z nami skontaktować.

Kłótnie w Wigilię to kłótnie cały rok

Tak, dokładnie. Nie chodziło jednak o sztuczne uśmiechanie się do siebie, ale o wyrozumiałość, dokładność w wykonywanych pracach i ugodowość.

...I wreszcie Pasterka. Dla Jezusa czy zmarłych?

Pierwsze, co przychodzi na myśl, to Pasterka, jako msza wspominająca pasterzy dowiadujących się o narodzeniu nowego zbawiciela. Ma ona jednak korzenie pogańskie, bo według Philippa Waltera (w książce Mitologia chrześcijańska) jest to biesiada po Wigilii, w której jada się ze zmarłymi.

Każdy ma również swój wyjątkowy przepis na pewną potrawę, której nikt inny nie zna. Ma ona symbolizować wyjątkowość, dostatek, jak i podziękowanie za miniony rok. U mnie są to wyjątkowe ciastka bez których nie ma świąt ❤️. Kto raz spróbował ten się w nich zakochał.

Materiał do artykułu:

Lolo R. Boże Narodzenie w staropolskiej tradycji [dostęp 22 grudnia 2020 12:31] Dostępne w internecie: https://www.wilanow-palac.pl/boze_narodzenie_w_staropolskiej_tradycji.html
Grzelak-Michałowska A. – Wigilia na dawnej wsi - trochę obrzędowości chrześcijańskiej, trochę pogańskiej [dostęp 22 grudnia 2020 12:56] Dostępne w internecie: https://dzieje.pl/kultura-i-sztuka/mkidn-ograniczenia-w-dzialalnosci-instytucji-kultury-przedluzone-do-17-stycznia
Pierwsza gwiazdka czy pierwsza planeta? [dostęp 22 grudnia 2020 13:43] Dostępne w internecie: http://astronomia.media.pl/blog/pierwsza-gwiazdka-czy-pierwsza-planeta/