Ab Calendae Anno Novo

Kolęda – pierwotnie radosna pieśń noworoczna, która współcześnie przyjęła powszechnie formę pieśni bożonarodzeniowej [1].

W języku staropolskim znajdziemy zapis kolenda; tak też nazywa się jeden z polskich herbów. Słowo to pochodzi od wyrazu calendae – z łaciny nów; mam tu na myśli pierwotne znaczenie słowa nów – nowy księżyc, dzień kiedy pojawia się on ponownie na niebie. Przypuszcza się, że pochodzi od słowa calere, czyli jaśnieć, płonąć [2]. Był to pierwotnie pierwszy dzień miesiąca w kalendarzu rzymskim oraz pierwszy dzień miesiąca w kalendarzu juliańskim. Stąd też nazwa kalendarz, czyli zbiór wszystkich kalend 😉 [3].

W czasach początków chrześcijaństwa pierwsze kalendy roku, tuż po świętach przesilenia zimowego (Natalis Solis Invictis lub Bożego Narodzenia), były uroczyście świętowane (Kalendis Ianuariis). Składano sobie podarki oraz śpiewano o nowym roku. Do polski ten zwyczaj przyszedł wraz z chrystianizacją dając nazwę nie tylko pierwszym kilku dniom roku urzędowego, ale i pieśniom na nowy rok. Z czasem zaczęto tak nazywać pieśni o narodzeniu boga; tego chrześcijańskiego i nie tylko.

Jak więc nazywały się pieśni o narodzeniu?

Szczedrywki/Szczedryki [4]

Pochodzi ona od Szczodrych Godów, czyli słowiańskich świąt przesilenia zimowego [5]. Również obecnie taką nazwę stosuje się na Ukrainie i Białorusi zamiast słowa kolęda [4]. W Polsce istnieją również „kolędy”, opisujące sytuacje związane z narodzeniem Boga – pastorałki. Nie powinno się ich Jedak wykonywać podczas liturgii kościelnej. Najstarszą polską pieśnią zaliczaną do kolęd jest Zdrow bądź, krolu anjelski z 1424 r. [6].

Ciekawostką jest, że jedna stała się bardzo popularna, dodano do niej nowy angielski tekst i wystąpiła...w filmie

Home Alone, czyli Kevin sam w domu, jako Carl of the bells

Kolęda, kolędą. Dlaczego święta aż do 6 stycznia?

Ustanowiono to na synodzie w Tour w 567 r. [7]. Stwierdzono, że jest to najodpowiedniejszy termin zakończenia świąt. Pierwsze wzmianki o chrześcijańskich świętach tej długości pochodzą z rzymskich kalendarzy już z 336 r. [8].

Ich długość wcale może nie być przypadkowa. Pamiętajmy, że w 46 r. p. n. e. Cezar zmienił kalendarz, a przesilenie wypadało wtedy nie 21 grudnia tylko 25 grudnia.

Obecnie około dwanaście dni (od 12 do 14) dzieli przesilenie zimowe od innego wyraźnego i ważnego wydarzenia astronomicznego.

Peryhelium Ziemi

Jest to moment, gdy nasza planeta jest najbliżej słońca. Jednak za czasów Cezara ten punkt na orbicie ziemi wypadał… 1 grudnia. Nie jest to więc powód takiej długości świąt [9].

Powodem mogą być Idy. Jest to dzień pełni księżyca w kalendarzu rzymskim oraz 13/15 dzień w kalendarzu juliańskim. Rozpoczynając kalendami w dniu przesilenia zimowego Idy styczniowe wypadną właśnie 6 stycznia. Nie jest to potwierdzone w pełni, jednak jak najbardziej zgadza się z wyliczeniami kalendarza juliańskiego oraz pochodzeniem samych świąt [10].

Rodzimowiercy porównują ten czas do dat w swoim kalendarzu, jednak to nie są zwyczaje pochodzące z naszej kultury [5]. Co więcej sami rzymianie nie liczyli dni po przesileniu zimowym aż do czasów Cezara. Nastawał wtedy około 60 dniowy okres bez dat; czas oczyszczenia, czego pamiątką jest nazwa Februarius (łac. februa – oczyszczenie) [11]. Wiadomo jedynie, że Słowianie bawili się i świętowali. Pozostałością najprawdopodobniej jest karnawał oraz Zapusty [5].

…widadomo jednak, kiedy Słowianie rozpoczynali rok religijny lub rolniczy.

A Wy, jak długo obchodzicie święta?

---

1. Adamowski J – O typach i odmianach gatunkowych kolęd polskich (pol.). W: Gadki z Chatki nr 60/61 [dostęp 19 grudnia 2020 8:32] Dostępny w internecie: O typach i odmianach gatunkowych kolęd polskich

2. Malinowski M. – Kolęda (dawniej także kolenda) [dostęp 19 grudnia 2020 8:32] Dostępny w internecie: http://obcyjezykpolski.pl/koleda-dawniej-takze-kolenda/

3. Religion in the Etruscan period" in Roman religion in Encyclopædia Britannica [dostęp 19 grudnia 2020 8:47] https://global.britannica.com/topic/Roman-religion

4. Васілевіч Ул. А. Беларускі народны каляндар (белор.) // Паэзія беларускага земляробчага календара. Склад. Ліс А. С. — Мн., 1992. — С. 554-612. [dostęp 19 grudnia 2020 9:20] https://web.archive.org/web/20120511182730/http://starbel.narod.ru/kalendar.htm

5. Szczodre Gody święto zimowego stanfesłońca [dostęp 17 grudnia 2020 9:20] Dostępny w internecie: https://www.google.pl/amp/s/historiamniejznanaizapomniana.wordpress.com/2015/12/22/szczodre-gody-swieto-zimowego-staniaslonca/amp/

6. Mazurkiewicz R. – Z dziejów polskiej kolędy [dostęp 17 grudnia 2020 18:00] Dostępny w internecie: http://www.staropolska.pl/barok/opracowania/koledy.html

7. Fr. Francis X. Weiser. "Feast of the Nativity". [dostęp 17 grudnia 2020 18:10] Dostępny w internecie: http://www.catholicculture.org/culture/library/view.cfm?recnum=7399

8. Priutt S. – Why Is Christmas Celebrated on December 25? [dostęp 17 grudnia 2020 18:36] Dostępny w internecie: https://www.history.com/news/why-is-christmas-celebrated-on-december-25

9. Kher A. – Perihelion, Aphelion and the Solstices [dostęp 17 grudnia 2020 19:14] Dostępny w internecie: https://www.timeanddate.com/astronomy/perihelion-aphelion-solstice.html

10. J. Szymański: Nauki pomocnicze historii. Warszawa: 2002, s. 135

11. Beck, Charles (1838), "Of the Roman Calendar", Latin Syntax, Chiefly from the German of C.G. Zumpt [dostęp 17 grudnia 2020 19:25] Dostępny w internecie: https://books.google.pl/books?id=uJgQAAAAYAAJ&pg=PA175&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false