…a na stole było ich dwana…dziewięć? Pięć?…
- wojtekpiotrkopacz
- 18 gru 2020
- 3 minut(y) czytania
W wielu polskich domach na stole Wigilijnym znajdziecie dwanaście potraw. Jednak nie jest to pewnik. Na Śląsku bowiem bywa ich... 9. Tak, właśnie dziewięć. Choć obecność tylko dziewięciu dań może obecnie dziwić nie jest to nic nietypowego. Na pewno nie w przeszłości. Jak podają kroniki oraz potwierdzają etnolodzy, potraw mogło być 5, 7, 9, 11, a nawet 13! Nie pojawia się jednak liczba dwanaście [1].
Dlaczego?
Wierzono, że na stole powinna znajdować się nieparzysta ilość potraw by zapewnić szczęście w nowym roku.
Trzynaście lub jedenaście potraw znajdowało się zazwyczaj na stole na dworach magnackich, a dziewięć u szlachty. Siedem u mieszczaństwa, a pięć u chłopów i ludzi ubogich. Z. Gierała
Przypisywano tym liczbom swoje symbole np.:
9 chórów anielskich
7 dni tygodnia
Dwanaście potraw pojawiło się według etnologów stosunkowo niedawno. Miały oznaczać 12 miesięcy i podziękowanie za nie. Aby odejść od pospolitego przywołującego dawne tradycje znaczenia kościół nadał im znaczenie dwunastu apostołów. Ale co oni mieliby mieć do potraw? No właśnie nic [2, 3].
Najczęstszą liczbą powtarzającą się w średniej klasie społecznej jest dziewiątka. Jak już wspominałem, nawet obecnie na przykład Ślązacy serwują ich właśnie tyle [3].
Czy 9 ma znaczenie?
Jak wiemy, podczas chrystianizacji Polski przyjęliśmy nie tylko religię, ale również obyczaje i.. podział roku na 12 miesięcy słonecznych. Samo powstanie kalendarza jest genialną historią, zawiłą, jednak fascynującą. O tym kiedy indziej.
Nasi przodkowe bazowali na kalendarzu księżycowym oraz solarnym, jednak samo słowo miesiąc pochodzi od nazwy naszego satelity – Miesiąca.
Przypuszcza się, że 9 to liczba „miesięcy/okresów” we wczesnych czasach Słowian, przed chrystianizacją. Te czterdziestodniowe części roku mają odzwierciedlenie np. w wierzeniach o duszy po śmierci, która to ma podróżować 40 dni do krainy zmarłych; obecnie też można spotkać takie zwyczaje. Daje to 360 dni plus 5 świątecznych. Możemy jednak bazować wyłącznie na zapisach kronikarskich innych kultur oraz częściowej etymologii niektórych słów i zwyczajów podobnych [4]. Zapisków o 360 dniowym roku nie znajdziemy, choć podobny schemat mieli Egipcjanie [5, 6]. Ja mam teorię 😏.
Innym tłumaczeniem jest dwanaście miesięcy księżycowych. Jedenaście z nich obejmuje dni roku a dwunasty okres Szczodrych Godów. Jednak jest to również gdybanie, ponieważ tu również nie mamy dowodów naukowych w postaci zapisów czy innych pozostałości. Tym bardziej, że miesiące księżycowe są ruchome a data samego Bożego Narodzenia/Szczodrych Godów jest wyznaczona słonecznie. Nie, nie jest to 25 grudnia... o tym w najbliższym czasie [2].
Każda z tych teorii o podziale kalendarza ma swoje luki. Słowianie nie dzielili roku na miesiące. Na pewno nie na słoneczne, jakie mamy teraz [1]
Bądź, co bądź potraw miało być tyle by podziękować za każdy z okresów/miesięcy w roku. Dlatego znaleść w nich musiały się wszystkie plony ziemi i wody w jak najbogatszej wersji, by jednoczenie wróżyć dostatek w nowym roku. Z wiadomych względów pominięte zostały zwierzęta, w tym bydło, trzoda chlewna i ptactwo, choć jada się je już pierwszego dnia świąt 🤦🏻♂️ [1, 2].
Dlatego miejcie w świadomości, że nie chodzi o to, by było ich aż dwanaście. Ważne, by były proste ale bogate, by zawierały wszystkie płody ziemi i wód. I koniecznie trzeba skosztować każdej! To również bardzo ważny przesąd [1, 2, 3].
Gierała Z. Cztery pory roku w obrzędach i podaniach ludowych, Warszawa 2001.
Ile dań na Wigilię? 12, 11 a może 9? [dostęp 17 grudnia 2020 9:09] Dostępny w internecie: https://www.polskieradio.pl/333/6460/Artykul/2424109,Ile-dan-na-Wigilie-12-11-a-moze-9
Boże Narodzenie. Tradycja. Co jadano dawniej na Wigilię? Skąd wzięło się 12 potraw wigilijnych? Symbolika potraw wigilijnych [dostęp 17 grudnia 2020 9:20] Dostępny w internecie: https://gazetakrakowska.pl/boze-narodzenie-tradycja-co-jadano-dawniej-na-wigilie-skad-wzielo-sie-12-potraw-wigilijnych-symbolika-potraw-wigilijnych-rozmowa/ar/c6-13707765
Szczodre Gody święto zimowego stanfesłońca [dostęp 17 grudnia 2020 9:20] Dostępny w internecie: https://www.google.pl/amp/s/historiamniejznanaizapomniana.wordpress.com/2015/12/22/szczodre-gody-swieto-zimowego-staniaslonca/amp/
Clagett, Marshall (1995), Ancient Egyptian Science: A Source Book, Vol. II: Calendars, Clocks, and Astronomy, Memoirs of the APS, No. 214, Philadelphia: American Philosophical Society [dostęp 17 grudnia 2020 9:47] Dostępny w internecie: https://books.google.pl/books?id=xKKPUpDOTKAC&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
Zaborski A. (rec.), Wacław Przemysław Turek, Słownik zapożyczeń pochodzenia arabskiego w polszczyźnie, Universitas, Kraków 2001
Comments